Χριστίνα Αντωνιάδου

Η αίσθηση του κρύου είναι υποκειμενική – αυτό που είναι κρύο για σένα δεν είναι κρύο για τον άλλον. Στο άκουσμα της λέξης Αφρική η σκέψη πάει συνειρμικά σε πυρακτωμένο ήλιο, φονική ζέστη, αιωρούμενη σκόνη και ανθρώπους που στάζουν ιδρώτα. Δεν περνάει από το μυαλό κανενός ότι στην ήπειρο αυτή υπάρχει η πιθανότητα να κάνει και κρύο, ούτε ότι στο νότιο ημισφαίριο οι μήνες Ιούνιος, Ιούλιος και Αύγουστος αντιστοιχούν στους χειμερινούς μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο και Φεβρουάριο του βόρειου ημισφαιρίου. Το χειμώνα λοιπόν οι θερμοκρασίες τη νύχτα πέφτουν συχνά στο μηδέν. Τουλάχιστον αυτό συμβαίνει στο Johannesburg, το οποίο βρίσκεται σε υψόμετρο 1.750 μέτρων. Ακόμα και το καλοκαίρι το θερμόμετρο τις βραδινές ώρες σπάνια ξεπερνάει τους 18-20 βαθμούς, γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να έχει κανείς μαζί του πάντα ένα ελαφρύ πανωφόρι όταν βγαίνει έξω.

Όλα στη Νότια Αφρική είναι μεγάλα. Και οι ελέφαντες φυσικά. Το ίδιο και οι ρινόκεροι και οι ιπποπόταμοι. Αλλά και τα αυτοκίνητα, οι δρόμοι, τα εμπορικά κέντρα –εδώ αποκαλούνται malls–, τα οικόπεδα και τα σπίτια. Τα σπίτια προπάντων, ακολουθώντας το μότο my home is my castle, έχουν σχεδιαστεί γενναιόδωρα ως προς τις διαστάσεις τους, με πολλά υπνοδωμάτια, πολλά μπάνια, πολλούς μικρότερους πρόσθετους χώρους, π.χ. για το οικιακό προσωπικό. Όλοι αυτοί οι χώροι, όπως είναι επόμενο, χρειάζεται κατά τη χειμερινή περίοδο να θερμανθούν, πράγμα καθόλου εύκολο, διότι οι τοίχοι έχουν κακή ή ανύπαρκτη μόνωση, ενώ οι πόρτες και τα παράθυρα είναι ποιοτικώς άθλια. Εν ολίγοις, για ένα πράγμα θα μπορούσαν τα κτίρια αυτά να διεκδικήσουν επάξια ένα βραβείο: για τον άριστο φυσικό τους… αερισμό. Ο άνεμος που τρυπώνει μέσα από τα συρτά παράθυρα και κάτω από τις πόρτες γίνεται αισθητός ως μάλλον ανεπιθύμητο ρεύμα αέρος, με αποτέλεσμα μέσα στο σπίτι να κάνει συχνά περισσότερο κρύο από ό,τι έξω στον κήπο.

Όταν πιάνουν τα κρύα μπορεί να ξεχωρίσει κανείς τους μαύρους από τους λευκούς Νοτιοαφρικανούς από το ντύσιμό τους και μόνο, χωρίς καν να χρειαστεί να δει το χρώμα της επιδερμίδας τους. Οι πρώτοι είναι χωμένοι μέσα σε χοντρά παλτά, μάλλινα πουλόβερ και μπότες, λες και μόλις έχουν κατέβει από το αεροπλάνο που τους έφερε από την Αλάσκα. Οι λευκοί πάλι δεν δείχνουν να έχουν πάρει είδηση την πτώση της θερμοκρασίας, εξακολουθούν να κυκλοφορούν με τις βερμούδες τους, τα κοντομάνικα μπλουζάκια ή τα καρό πουκάμισά τους και στα πόδια τους φοράνε τις αγαπημένες τους σαγιονάρες, αν και οι περισσότεροι προτιμούν να τριγυρνάνε ξυπόλυτοι. Οι σκληροτράχηλοι και σκληραγωγημένοι λευκοί Νοτιοαφρικανοί αντιμετωπίζουν καθώς φαίνεται την αλλαγή του καιρού με έναν εντελώς δικό τους τρόπο και δείχνουν να έχουν μια διαφορετική αίσθηση του κρύου από ό,τι οι μαύροι κάτοικοι της χώρας.

Όταν νιώθουν ότι κάνει κρύο στο σπίτι τους, οι Νοτιοαφρικάνοι –οι λευκοί, διότι οι μαύροι κουκουλώνονται έτσι κι αλλιώς– φοράνε από τρία πουλόβερ ο καθένας, ενώ στους επισκέπτες τους μοιράζουν μάλλινες κουβέρτες. Μετά στο καθιστικό κάθονται ο ένας απέναντι στον άλλο χωρίς να μπορούν να κουνήσουν τα χέρια τους, γιατί είναι φασκιωμένοι σαν μούμιες. Τα ίδια και στο κομμωτήριο. Πριν αρχίσει το κούρεμα σε τυλίγουν με μια μάλλινη κουβέρτα για να μην κρυώνεις. Στην καλύτερη περίπτωση φέρνουν δίπλα σου κι ένα heater, ένα φορητό καλοριφέρ, το οποίο τσουρουφλίζει τη μία σου πλευρά, ενώ την ίδια στιγμή η άλλη παθαίνει κρυοπαγήματα. Αν ρωτήσεις γιατί κατά τη φάση ανέγερσης της οικοδομής δεν σκέφτηκαν να τοποθετήσουν θερμομόνωση και διπλά τζάμια στα παράθυρα ή –το βασικότερο– να εγκαταστήσουν θέρμανση, παρά προτίμησαν να παραγγείλουν πανάκριβα πλακάκια και βρύσες από την Ιταλία, παίρνεις την ίδια στερεότυπη απάντηση: ότι για δυο μήνες κρύου δεν αξίζουν ούτε ο κόπος ούτε τα έξοδα. Α, μάλιστα, κατανοητό!

Ως Ευρωπαίος του Νότου χρειάζεται επίσης να συνηθίσεις στο γεγονός πως στο Johannesburg δεν βρέχει ούτε το χειμώνα ούτε το φθινόπωρο. Βρέχει όμως ορμητικά το καλοκαίρι και ακόμη περισσότερο την άνοιξη. Και αυτό σε καθημερινή βάση. Τις περισσότερες φορές το απόγευμα μετά τις πέντε. Δεν μιλάμε όμως για βροχή συνηθισμένης μορφής, δεν ρίχνει με το σταγονόμετρο, ούτε ψιχαλίζει ή ψιλοβρέχει, αλλά βρέχει καταρρακτωδώς, το νερό πέφτει με το τουλούμι. Η λέξη που περιγράφει πληρέστερα το φυσικό αυτό φαινόμενο είναι ο κατακλυσμός – δεν νομίζω ότι υπάρχει καταλληλότερος όρος για την επερχόμενη συντέλεια του κόσμου… Κι αυτό το λέω έχοντας αποκομίσει με τον καιρό την ανάλογη εμπειρία.

Αυτή τη στιγμή όμως, ως άρτι αφιχθείσα στη Νότια Αφρική, μόνο προϊδεασμένη δεν είμαι για όλο αυτό που θα ακολουθήσει. Καθισμένη λοιπόν στο γραφείο μου, δεν δίνω ιδιαίτερη σημασία σ’ αυτά που συμβαίνουν στο εξωτερικό περιβάλλον και παραδίδω με ενθουσιασμό το ιδιαίτερο μάθημά μου μέσω skype, γεμάτη υπερηφάνεια που, παρά τα 9.000 χιλιόμετρα που μας χωρίζουν, συνεχίζω να προετοιμάζω τους μαθητές μου για το Abitur, το γερμανικό απολυτήριο του λυκείου, και να αναλύω μαζί τους τα μυθιστορήματα Homo Faber* και Das Parfum**. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το καινοτόμο μάθημα και τα νέα μέσα, το μέλλον ανήκει στη διδασκαλία μέσω skype. Τελεία και παύλα! Έχω παρασυρθεί τόσο πολύ από τον ενθουσιασμό μου, που δεν αντιλαμβάνομαι καθόλου την οργή του θεού Δία έξω απ’ το σπίτι – πράγμα απορίας άξιο, αφού τα τζάμια των παραθύρων είναι λεπτά σαν τσιγαρόχαρτα και τραντάζονται δυνατά κάθε φορά που πέφτει ένα αστραπόβροντο.

Ξαφνικά ένας εκκωφαντικός κρότος, μια έκρηξη και μια λάμψη που κάνει τη νύχτα μέρα. Αυτά έξω, γιατί μέσα στο σπίτι έχει πέσει πίσσα σκοτάδι. Δεν υπάρχει ρεύμα, επομένως ούτε φως ούτε φυσικά υπολογιστής, πόσο μάλλον οθόνη και μάθημα μέσω skype. Εξαφανισμένο και το πρόσωπο της μαθήτριας με την οποία πριν από μόλις λίγα δευτερόλεπτα ανέλυα τόσο συμπαθητικά τον όχι και τόσο συμπαθητικό Grenouille*** και το ιδιόμορφο οσφρητικό του όργανο. Έξω ακούω ταμπούρλα και σφυροκοπήματα, βρυχηθμούς και γδούπους – είναι φανερό, ο Ζευς έκανε κάποια λάθη στη γεωγραφία, δεν μπέρδεψε μόνο τον Όλυμπο με τα πολύ χαμηλότερα 1.750 μέτρα του Johannesburg, αλλά έφερε τα πάνω κάτω σε χώρες και ηπείρους. Όλο αυτό το σκοτάδι με βρίσκει εντελώς απροετοίμαστη, και επειδή τυχαίνει να μην είμαι καπνίστρια, δεν έχω κοντά μου κάποιον αναπτήρα, παρά μόνο όταν είναι η ώρα να πιω το τσάι μου. Κάπου εδώ πρέπει να βρίσκονται τα ρεσό και τα σπίρτα, που χρησιμοποιώ για να διατηρήσω το αγαπημένο μου τσάι ζεστό. Ψάχνω στα τυφλά μέσα στο δωμάτιο, ανοίγω ντουλάπια και συρτάρια και βρίσκω πράγματι όλο το σετ του τσαγιού, δίνοντας έτσι ένα τέλος στο σύρσιμο με τα τέσσερα.

Πού ακριβώς έπεσε o κεραυνός δεν θα μπορέσω φυσικά να το μάθω ποτέ, αυτό που σίγουρα όμως γνωρίζω είναι πως την ίδια στιγμή ρούτερ και σύστημα συναγερμού μαζί με τέσσερις κάμερες αποφάσισαν από κοινού να παραδώσουν το πνεύμα, με αποτέλεσμα η ασφάλεια του σπιτιού να μην είναι πλέον εξασφαλισμένη αλλά και το ιδιαίτερο μάθημα να μην μπορεί να συνεχιστεί. Έξοχα! Έπρεπε να συμβεί τώρα, λίγο πριν το διαγώνισμα; Η συνέχεια όμως είναι ακόμα πιο ενδιαφέρουσα, γιατί το υγρό, σφοδρό βροντοκόπημα στη σκεπή κατάφερε να ανοίξει μια τρύπα σεβαστού μεγέθους, διαμέσου της οποίας η βροχή συνεχίζει ανεμπόδιστα τη ροή της στο υπνοδωμάτιό μας και χοροπηδά χαρούμενα στο δάπεδο χωρίς σταματημό. Πού να βρει η δόλια η νοικοκυρά τόσους κουβάδες για να μαζέψει όλες αυτές τις τεράστιες ποσότητες βρόχινου νερού που ρέουν προς κάθε κατεύθυνση; Μετά από δυόμισι ώρες κατακλυσμού ο Θεός ή ο Ζευς, ή όποιος άλλος τέλος πάντων υπάρχει εκεί επάνω, έκρινε εν τέλει ότι αρκετά κράτησε η μάνητα και εδέησε να επαναφέρει τον καιρό στην προηγούμενη κατάσταση. Τίποτα τώρα δεν προδίδει ό,τι έχει προηγηθεί. Καθαρός ουρανός με αστέρια και ένα μισοφέγγαρο που μας κοιτάζει από ψηλά βαριεστημένα, αφού λόγω της πυκνής και σκοτεινής συννεφιάς ούτε που πήρε είδηση την επίγεια καταστροφή.

Το επόμενο πρωί δεν ξέρω ποιον να πρωτοπάρω τηλέφωνο, τον Bevan για το σύστημα συναγερμού και τις κάμερες ασφαλείας, την Telkom για τη σύνδεση με το διαδίκτυο και την αντικατάσταση του αποβιώσαντος ρούτερ, τον ηλεκτρολόγο, τον τεχνίτη για τη στέγη ή τον Albert τον υδραυλικό, λόγω της πλημμύρας στο υπνοδωμάτιο; Μέσω κινητού καταφέρνω ευτυχώς να τους βρω όλους, κι έτσι την επόμενη εβδομάδα έχω στο σπίτι τόσους πολλούς τεχνίτες, όσους και στην αρχή κατά την παράδοση των επίπλων. Το απόλυτο ρεκόρ σημειώνεται μια Πέμπτη με δέκα τεχνίτες, οι οποίοι μετακινούνται ταυτόχρονα στους διάφορους χώρους της κατοικίας προσπαθώντας να διορθώσουν κάποια βλάβη. Μέσα σε όλο αυτό το πανδαιμόνιο, η Pamela, το διαμάντι μου από τη Zimbabwe, σκουπίζει και σφουγγαρίζει μην ξέροντας από πού να αρχίσει και πού να τελειώσει, αφού 20 βρόμικα παπούτσια νιώθουν ιδιαίτερη ικανοποίηση να αφήνουν ξανά και ξανά τα αποτυπώματά τους επάνω στα λευκά πλακάκια. Μεγάλη απερισκεψία του διακοσμητή να επενδύσει με λευκά πλακάκια το δάπεδο! Anyway! Στις τρεις το μεσημέρι, όταν και ο τελευταίος τεχνίτης έχει εγκαταλείψει επιτέλους το σπίτι, η ημερήσια ανάγκη μου για άνδρες έχει καλυφθεί σε τέτοιο βαθμό, που κάνω πως δεν ακούω το χτύπημα στο κουδούνι της αυλόπορτας. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά ακυρώνω το ραντεβού με τον τεχνικό από την εταιρεία συναγερμών. Αρκετά για σήμερα. Δυστυχώς το νωρίτερο που μπορεί να έρθει ξανά ο Bevan είναι σε μια εβδομάδα. Μιας και κανένα σύστημα συναγερμού δεν κατάφερε να επιβιώσει από το thunderstorm, έχει δεχτεί εκατοντάδες τηλεφωνήματα. Έτσι πρέπει να τα βγάλω πέρα άλλη μια εβδομάδα χωρίς security. Αν μπορώ, ας κάνω κι αλλιώς.

Αργότερα δέχομαι καλοπροαίρετες υποδείξεις, σύμφωνα με τις οποίες, κάθε φορά που ετοιμάζεται να ξεσπάσει ένα thunderstorm, πρέπει καλού κακού να βγάζω όλα τα φις από τις πρίζες, για να αποφύγω ένα παρόμοιο disaster. Κατόπιν να ανάβω κεριά, να ανοίγω ένα μπουκάλι κρασί και να δημιουργώ ρομαντική ατμόσφαιρα. Και εκεί που αρχίζω να φαντάζομαι τις πικάντικες λεπτομέρειες αυτής της δελεαστικής πρότασης, οι φίλοι με επαναφέρουν πάλι στην πραγματικότητα διαφωτίζοντάς με σχετικά με τις αιτίες της συχνότητας των electric thunderstorms. Μια τεράστια συγκέντρωση μετάλλων, μεταξύ άλλων και χρυσού, σχηματίζει κάτω από το Johannesburg μια γιγαντιαία λεκάνη, η οποία προσελκύει σαν μαγνήτης τις ηλεκτρικές εκκενώσεις. Αν κάποιος σταθεί λίγη ώρα σε ένα ύψωμα κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, μπορεί να γίνει μάρτυρας ενός ασυνήθιστα φαντασμαγορικού θεάματος της φύσης. Θα παρατηρήσει πώς πέφτουν ρυθμικά οι αστραπές και πώς μετακινούνται με μεγαλοπρέπεια, καθώς κάθε μία πέφτει λίγο πιο αριστερά ή δεξιά από την προηγούμενη. Ακόμα μπορεί να δει αστραπές που δεν εισδύουν κατακόρυφα στη γη, αλλά για αρκετά χιλιόμετρα ακολουθούν μια οριζόντια κυματιστή γραμμή!

Κάτω από τέτοιες συνθήκες λοιπόν δεν είναι περίεργο που συχνά πυκνά χρειάζεται να καταφύγεις σε κάθε λογής τεχνίτες. Και αν υπολογίσεις μάλιστα και το γενικότερο πρόβλημα με τη μέτρια κατασκευή των σπιτιών, τότε καταλαβαίνεις ότι η επαφή μαζί τους γίνεται ακόμα πιο τακτική. Το σπίτι μας, για παράδειγμα, είναι περίπου επτά ετών, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα δηλαδή σχεδόν καινούργιο. Όχι όμως και για τη Νότια Αφρική. Κάθε φορά που χαλάει κάτι κι εγώ αναρωτιέμαι μεγαλόφωνα γιατί, ο τεχνίτης αρχίζει τη γνωστή επωδό, μα το σπίτι είναι ήδη επτά ετών, άρα κακώς απορείς… Όπως φαίνεται λοιπόν, όχι μόνο η αίσθηση του κρύου, αλλά και το τι μπορεί να οριστεί ως παλιό ή ως νέο είναι, εν τέλει, θέμα οπτικής γωνίας…

* Homo Faber: Μυθιστόρημα του Ελβετού συγγραφέα Max Frisch.

** Das Parfum: Το άρωμα, Bestseller μυθιστόρημα του Γερμανού συγγραφέα Patrick Süskind.

*** Grenouille: Ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος Das Parfum.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Κατερίνα Τσαουσίδου

Φιλολογική επιμέλεια: Βασίλης Πάγκαλος

Copyright 2018 Christina Antoniadou / All rights reserved