Χριστίνα Αντωνιάδου

Ο αναγνώστης που έχει διαβάσει τα προηγούμενα κείμενα πρέπει να έχει σχηματίσει άποψη για το ποιόν των ντόπιων αστυνομικών. Εξαιτίας της διεφθαρμένης συμπεριφοράς τους η κακή τους φήμη τους ακολουθεί παντού και στιγματίζει και τους έντιμους ανάμεσά τους. Θα ήταν ενδιαφέρον, αλήθεια, να γνωρίζαμε πώς θα ενεργούσε η αστυνομία, ο φίλος και συμπαραστάτης όλων μας, έχοντας να αντιμετωπίσει ένα άλλο τοπικό… φαινόμενο, τα επικίνδυνα minibus ταξί του Joburg και τους περιβόητους οδηγούς τους. Θέλω λοιπόν να διηγηθώ ένα περιστατικό πραγματικά ασυνήθιστο για δυτικές συνθήκες, του οποίου έγινε μάρτυρας το έτερόν μου ήμισυ ένα πρωί στο δρόμο για τη δουλειά του.

Νωρίς το πρωί κάθε μέρα ο καλός μου πηγαίνει στο Central Business District, που για ευκολία ονομάζεται CBD και είναι το παλιό κέντρο της πόλης. Μετά την πολιτική αλλαγή που έφερε τον Mandela στην εξουσία, το κέντρο αυτό δυστυχώς έχει υποβαθμιστεί σημαντικά, με αποτέλεσμα σήμερα να θεωρείται συνοικία όπου μένουν τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού. Oι λευκοί που ζούσαν και εργάζονταν εκεί μέχρι τις αρχές του ενενήντα έφυγαν πανικόβλητοι εγκαταλείποντας την περιοχή είτε επειδή δέχονταν επιθέσεις από μη λευκούς είτε για να προλάβουν αυτές τις επιθέσεις. Από τότε εκεί μένουν σχεδόν μόνο μαύροι Νοτιοαφρικανοί αλλά και ένα πλήθος παράνομων μεταναστών από τις γειτονικές χώρες. Έτσι το CBD πρεπει να θεωρείται πλέον μια περιοχή που εγκυμονεί κινδύνους, γεγονός που μου το επιβεβαιώνει συνέχεια και το διαμάντι μου η Pamela, η οικιακή βοηθός μας από τη Zimbabwe, που ζει εκεί και τα βράδια μετά τη δύση του ηλίου δεν τολμάει να κυκλοφορήσει στο δρόμο. Παρά την εξαθλίωση της περιοχής, πολλές εταιρείες εξακολουθούν να διατηρούν τα γραφεία τους στο CBD, ωστόσο η πλειοψηφία των τοπικών και διεθνών επιχειρήσεων έχει μετακομίσει βορειότερα, με αποτέλεσμα να έχουν αναπτυχθεί εν τω μεταξύ νέοι οικισμοί και το νέο κέντρο της πόλης, το Sandton.

Η κατάργηση του συστήματος Apartheid δεν έχει επιφέρει ακόμη τα ποθούμενα αποτελέσματα. Οι λευκές και οι μη λευκές περιοχές παραμένουν εν πολλοίς σχετικά αποκομμένες η μία από την άλλη. Αυτό ισχύει κυρίως για το διάσημο από τη δεκαετία του εβδομήντα Soweto αλλά και για την κακόφημη συνοικία Alexandra, που εξακολουθούν να είναι τόποι διαμονής για μη λευκούς. Ωστόσο από τις εκλογές του 1994, στις οποίες είχε το δικαίωμα να συμμετέχει όλος ο πληθυσμός και όχι μόνον οι λευκοί, από τότε δηλαδή που κυβερνά τη χώρα το ANC, το κόμμα του Mandela, όλο και πληθαίνουν οι περιπτώσεις των μαύρων που καταφέρνουν να ανελιχθούν κοινωνικά. Πολλοί από αυτούς έχουν έτσι τη δυνατότητα της διαμονής σε συνοικίες «μεσαίας τάξης» όπου συνυπάρχουν λευκοί και μαύροι.

Ο άνδρας μου λοιπόν χρησιμοποιεί κάθε πρωί και σε rush hour, σε ώρες αιχμής, τον αυτοκινητόδρομο Μ1 για να πάει στο όχι και τόσο ακίνδυνο, όπως είπαμε, CBD. Παρά τις εκτεταμένες υποδομές που θυμίζουν Ηνωμένες Πολιτείες, η κυκλοφοριακή συμφόρηση νωρίς το πρωί γύρω στις επτά και το απόγευμα από τις τρεις και μετά είναι καθημερινό φαινόμενο. Η Νότια Αφρική είναι μια day society, όλα σχεδόν διεκπεραιώνονται στο φως της ημέρας και αυτό οφείλεται κυρίως στην ύπαρξη της εγκληματικότητας. Όσοι εργάζονται σηκώνονται στις 5 το πρωί και κάνουν μία ώρα δρόμο μέχρι να φτάσουν στο γραφείο τους, για να προλάβουν να τελειώσουν το οκτάωρό τους και να βρίσκονται ει δυνατόν στις 5 το απόγευμα πίσω στο σπίτι.

Οι διάφορες έξοδοι του αυτοκινητόδρομου Μ1, ο οποίος διασχίζει σαν φίδι το Joburg και οδηγεί στα κτίρια με τα γραφεία των «λευκών κολάρων», είναι τις ώρες αυτές κατάμεστες από αυτοκίνητα, ώστε το μόνο που απομένει στον οδηγό είναι η άσκηση στο άθλημα της υπομονής. Εφαρμόζοντας το «σύστημα φερμουάρ», την εκ περιτροπής παραχώρηση προτεραιότητας, τα αυτοκίνητα προχωρούν με ρυθμό χελώνας, χώνονται το ένα μπροστά από το άλλο συρρικνώνοντας τις λωρίδες του δρόμου σε δύο ή τρεις και στοιχίζονται μετά στη σειρά για να πάρουν τη λωρίδα εξόδου που οδηγεί στο κέντρο της πόλης. Σε όλη αυτή τη διαδικασία οι οδηγοί είναι υποχρεωμένοι να δείξουν τον απαιτούμενο σεβασμό στην προτεραιότητα του άλλου. Το να παραβιάζεις τη σειρά και να χώνεσαι μπροστά δεν είναι δείγμα καλής αγωγής. Ποτέ δεν ήταν. Σε κανένα μέρος του κόσμου.

Αφού λοιπόν ο άνδρας μου είναι αναγκασμένος να ρισκάρει καθημερινά με την είσοδό του στο επικίνδυνο CBD, η εταιρία του επιμένει να του παρέχει για λόγους ασφαλείας ένα Prado. Έτσι –όπως και πολλοί άλλοι σ’ αυτή τη χώρα– οδηγεί ένα βαρύ τετρακίνητο αμάξι που δίνει την εντύπωση τεθωρακισμένου. Καλά προετοιμασμένος για την αντιμετώπιση εμφυλιοπολεμικών η παρόμοιων καταστάσεων, γίνεται μια μέρα μάρτυρας ενός σκηνικού που δεν είναι εύκολο να το προσδιορίσεις επακριβώς, μια και αγγίζει τα όρια της παράνοιας – ίσως στον δυτικό κόσμο να μπορούσε να χαρακτηριστεί γκροτέσκο.

Μπροστά του στη δεξιά λωρίδα του δρόμου πορεύεται ένα από αυτά τα μικρά επιβατικά λεωφορεία τύπου minibus, που έχουν μετατραπεί σε ταξί και μεταφέρουν επιβάτες, τσάντες, καλάθια και διάφορα άλλα συμπράγκαλα. Στην αριστερή λωρίδα ακριβώς δίπλα στο minibus ταξί βρίσκεται ένα λευκό αμάξι με έναν μαύρο οδηγό. Ως εδώ όλα μια χαρά, είναι νωρίς το πρωί, ο σύζυγός μου έχει συνηθίσει πια την καθημερινή κίνηση, όπως και το θράσος των ταξιτζήδων, ενώ εδώ και αρκετό καιρό έχει πάψει να απορεί για το γεγονός πως το 80%-90% των αυτοκινήτων στο Joburg είναι λευκού χρώματος. Το ταξί και το λευκό γιωταχί κινούνται για αρκετή ώρα παράλληλα, μέχρι που φτάνουν σε ένα σημείο όπου η μία λωρίδα εισχωρεί στην άλλη και ο ένας από τους δύο οδηγούς πρέπει να παραχωρήσει την προτεραιότητα. Όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, οι δύο οδηγοί συνεχίζουν για 20 εκατοστά ακόμα, η απόσταση μεταξύ τους λιγοστεύει ολοένα και περισσότερο και τα δύο οχήματα πλησιάζουν επικίνδυνα. Το αριστερό φτερό του minibus, μάρκας VW, απειλεί να ακουμπήσει το δεξί φτερό του γιωταχί. Αργά αργά τα δύο αυτοκίνητα κυλούν προς τα μπρος, ενώ οι οδηγοί τους απαξιούν να ρίξουν ακόμη και ένα βλέμμα ο ένας στον άλλον. Κάποια στιγμή τα φτερά ακουμπάνε τελικά μεταξύ τους και… φρακάρουν.

Οι πάντες στο Joburg γνωρίζουν ότι οι ταξιτζήδες δεν σηκώνουν και πολύ κόλλημα, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για κυριολεκτικό κόλλημα, όπως εδώ. Γενικά καλό είναι να αποφεύγει κανείς να τα βάζει μαζί τους. Να όμως που τώρα ήρθε αυτή η στιγμή. Ο οδηγός του ταξί ανοίγει με το πάσο του την πόρτα του minibus, κατεβαίνει, σκύβει πάλι στο εσωτερικό του οχήματος και βγάζει ένα σιδηρολοστό, που στο εξής θα γίνει η προέκταση του δεξιού του χεριού. Συγκροτημένα και μεθοδικά αρχίζει να σπάει ένα ένα τα τζάμια του λευκού αυτοκινήτου χωρίς να κάνει ούτε ένα μορφασμό ή να αφήσει έστω να φανούν κάποια σημάδια για την ψυχική του κατάσταση. Απόλυτα ήρεμος, δίχως να βρίζει, να φωνάζει ή να διακατέχεται από οποιαδήποτε συναισθηματική φόρτιση, συνεχίζει την καταστροφή του άλλου αυτοκινήτου. Mόνο όταν φτάνει στο παρμπρίζ, λόγω της μεγαλύτερης επιφάνειας χρειάζεται να δώσει μερικές σφυριές παραπάνω, ώστε να ολοκληρώσει το έργο του και να μην κάνει μισές δουλειές. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο περιλαβαίνει τώρα την άλλη μεριά του αυτοκινήτου, αυτή που έχει γίνει σχεδόν ένα με το ταξί του. Συνεχίζοντας με την ίδια κι απαράλλακτη μεθοδική ακρίβεια καταστρέφει τα τζάμια, αφού πρώτα χώνεται ανάμεσα στα δύο αμάξια, στο μικρό κενό που έχει απομείνει από την αποτυχημένη προσπάθεια εφαρμογής του συστήματος της εκ περιτροπής παραχώρησης προτεραιότητας. Ούτε οι επιβάτες του ταξί ούτε και ο οδηγός του λευκού γιωταχί, που είναι καλυμμένος από πάνω μέχρι κάτω με τα θραύσματα του παρμπρίζ, διανοούνται να τον σταματήσουν από το θεάρεστο έργο του και την ολοκλήρωση του σκοπού του. Ακόμα όμως κι αν ήθελε ο κακόμοιρος οδηγός του μοιραίου οχήματος να κάνει κάτι, δεν μπορεί εξ αντικειμένου. Έχει φρακάρει μέσα και η πόρτα του δεν ανοίγει με τίποτα. Σε απόσταση αναπνοής βρίσκεται το minibus, ο οδηγός του οποίου φαντάζει υπερβολικά επικίνδυνος, για να μη μιλήσουμε για το σιδηρολοστό του, που στη θέα του και μόνο παγώνεις.

Οι άλλοι οδηγοί, οι οποίοι δεν εμπλέκονται άμεσα στο συμβάν και παρακολουθούν ως μάρτυρες το πρωτόγνωρο καταστροφικό ένστικτο που ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια τους, έχουν προφανώς ένα μόνο στο νου τους: πώς να φτάσουν όσο γίνεται πιο γρήγορα σε ασφαλές μέρος για να μην έχουν την ίδια τύχη. Αυτό κάνει και το έτερόν μου ήμισυ, στρίβει όσο γίνεται πιο διακριτικά προς τα δεξιά με το καθόλου διακριτικό τεθωρακισμένο τροχοφόρο του και προσπερνάει τον τόπο του συμβάντος λες και ήταν κάτι ήσσονος σημασίας. Κάθε οδηγός που περνά από δίπλα έχει όλως τυχαίως το βλέμμα στραμμένο προς την αντίθετη κατεύθυνση ελπίζοντας ενδόμυχα ότι δεν θα χρειαστεί να κάνει τη γνωριμία του ταξιτζή και του σιδηρολοστού του. Το έτερόν μου ήμισυ παρακολουθεί τώρα από τον καθρέφτη του αυτοκινήτου τον λεβέντη που με απόλυτη ηρεμία και πραγματικό ζήλο θέλει να βεβαιωθεί ότι κανένα μα κανένα τζάμι του λευκού αυτοκινήτου δεν έχει μείνει στη θέση του. Κάνει άλλο ένα γύρο, χωρίς να δώσει κάποιο χτύπημα αυτή τη φορά, ανοίγει την πόρτα του ταξί, τοποθετεί προσεκτικά τον σιδηρολοστό στο σημείο από όπου τον πήρε, ανεβαίνει στη θέση του οδηγού και συνεχίζει κανονικά την πορεία του εντελώς ατάραχος. Ο αλληλέγγυος αναγνώστης, ο οποίος σ’ αυτό το σημείο ετοιμάζεται να ασκήσει κριτική στη συμπεριφορά του συζύγου μου και των άλλων οδηγών, θα κατανοήσει φαντάζομαι το εξής: Οποιαδήποτε καλοπροαίρετη παρέμβαση ή άλλης μορφής επίδειξη γενναιότητας είναι σίγουρο ότι στην περίπτωσή μας δεν θα είχε θετική κατάληξη για εκείνον που θα το αποτολμούσε.

Αφού χρειάστηκα αρκετό χρόνο για να ξεπεράσω το πρώτο σοκ και έπειτα να επεξεργαστώ τη λεπτομερή περιγραφή του συζύγου μου, θεωρώ ότι θα έχει ενδιαφέρον να μάθω την άποψη ενός ντόπιου ή τουλάχιστον ενός Αφρικανού. Ο κηπουρός μας ο Zondi μου φαίνεται ο πλέον κατάλληλος γι’ αυτό, μια και ήταν ο πρώτος που με τις πληροφορίες του με μύησε στον κόσμο των ταξιτζήδων του Joburg. Με την πρώτη ευκαιρία του διηγούμαι το συμβάν περιμένοντας με αγωνία να κρίνει τη βίαιη αυτή συμπεριφορά αυτού του ταξιτζή.

Ο Zondi με ακούει με μέγιστη προσοχή και έχει συλλάβει μάλιστα πολύ καλά τα δομικά στοιχεία της αφήγησης που οδηγούν στην κλιμάκωση του σασπένς και την τελική κορύφωση. Ωστόσο από την έκφραση του προσώπου του αντιλαμβάνομαι ότι προσπαθεί απεγνωσμένα να ανακαλύψει σε ποιο βαθμό μπορεί αυτός να είναι αναμεμιγμένος στην εξέλιξη της ιστορίας και ποιο να είναι το φταίξιμό του. Γιατί του διηγούμαι αυτή την ιστορία και τι τέλος πάντων περιμένω από έναν φουκαρά σαν κι αυτόν που στέκεται απέναντί μου και του οποίου οι αρμοδιότητες δεν φτάνουν πέρα από το επιδέξιο κλάδεμα και πότισμα των δέντρων και του φυτικού φράχτη; Τον βγάζω σύντομα από τη δύσκολη θέση: Zondi, τι θα έκανε η αστυνομία στην περίπτωση αυτή; Θέλω να πω, αν είχε πέσει στην αντίληψή της το όλο περιστατικό. Θα προχωρούσε στη σύλληψη του ταξιτζή; Θα έσπευδε πρώτα να βοηθήσει το θύμα που ήταν σκεπασμένο από πάνω μέχρι κάτω με τα θραύσματα του σπασμένου παρμπρίζ; Θα επέπληττε τους αυτόπτες μάρτυρες που δεν επέδειξαν αλληλεγγύη;

Είναι ολοφάνερο ότι όλες αυτές οι ευρωπαϊκού τύπου ερωτήσεις τον ξεπερνούν. Παρ’ όλα αυτά ψελλίζει δυο φράσεις οι οποίες καθώς φαίνεται είναι πασπαρτού, ανεξαρτήτως συμφραζομένων: Totally corrupt, they are useless because they are totally corrupt. But the European police is cool!  

Χρειάζονται μερικά χιλιοστά του δευτερολέπτου για να καταλάβω τη λογική που κρύβεται πίσω από τα λεγόμενά του. Όπως οι Νοτιοαφρικανοί, έτσι κι εμείς συχνά είχαμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε το ποιόν των ντόπιων αστυνομικών, αν και δεν μπορώ να αρνηθώ ότι είχαμε και θετικές εμπειρίες μαζί τους. Ο Zondi έχει μπερδευτεί και η έκφραση του προσώπου του προδίδει πως δεν είναι και τόσο βέβαιος ότι μου έδωσε τη σωστή απάντηση. Προσπαθώ να το θέσω κάπως διαφορετικά και του δίνω να καταλάβει ότι θέλω τη δική του προσωπική γνώμη επ’ αυτού. Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. So Zondi, what do you think of this story? I bet you would not act the same way, would you?

Ο Zondi μου χαμογελάει και είναι χαρούμενος που βλέπει ότι δεν τον βάζω στο ίδιο τσουβάλι με τον ταξιτζή. Όντας σίγουρος πια ότι δεν θα χρειαστεί να λογοδοτήσει κάπου, θεωρεί ότι τώρα έχει το ελεύθερο να πει ό,τι θέλει. Έτσι εξαπολύει ένα κατηγορητήριο που όμοιό του δεν έχει. Τους περνάει γενεές δεκατέσσερις. Ως συνήθως, αδιάφορο αν το θέμα περιστρέφεται γύρω από τα πουλιά hadedas, τις καταιγίδες ή τους ταξιτζήδες, έτσι και τώρα ο Zondi με υποδειγματική συνέπεια λέει αυτά που πιστεύει ότι θέλω να ακούσω. Όχι, οι τύποι αυτοί δεν είναι όπως οι άψογοι ταξιτζήδες στην Ευρώπη, ούτε κατά διάνοια, αυτοί δεν είναι ικανοί ούτε να οδηγούν ούτε να σταματούν εκεί που πρέπει. Στην Ευρώπη όλα αυτά είναι διαφορετικά, αφού οι ταξιτζήδες εκεί είναι ευγενικοί, πολιτισμένοι και μορφωμένοι άνθρωποι, ενώ εδώ, oh my God! Αυτοί οι αλητάμπουρες οδηγούν σχεδόν πάντα με έναν θανάσιμα επικίνδυνο τρόπο και γι’ αυτό πρέπει να παίρνει τα μέτρα του κανείς και να μη διανοηθεί καν να τα βάλει μαζί τους, διότι they carry guns and kill people just like that, και για να υπογραμμίσει τα λεγόμενά του κροταλίζει ενδεικτικά με τα δάχτυλά του. Έτσι απλά! South Africa is dangerous because of people like this. It’s not like Europe. Europe is cool.

Και αφού για πολλοστή φορά επαναλαμβάνει το κήρυγμά του για τη Γη της Επαγγελίας, την Ευρώπη, πέφτει για λίγο σιωπή. Τότε εγώ, δεν ξέρω γιατί, αλλά μη μπορώντας και να κάνω αλλιώς, προσπαθώ να γεφυρώσω το χάσμα της σιωπής και σκαλίζω το θέμα λιγάκι ακόμα: So you would not behave like this, would you? Περιχαρής κουνάει αρνητικά το κεφάλι: No, I would not behave like this. Of course I would not. I am not able to drive.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Κατερίνα Τσαουσίδου

Φιλολογική επιμέλεια: Βασίλης Πάγκαλος

Copyright 2018 Christina Antoniadou / All rights reserved